2017 yilda O'zbekistonda bizning GEJ va O'zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi bilan "O'zbekistonda energiya samarador qishloq uylari qurilishini rivojlantirishga ko'maklashish" qo'shma loyihasi boshlandi. "Dynamic Uzbekistan" quyida loyihaning rejalari va vazifalari, shuningdek yaqin kelajakda qishloq aholisining mintaqada yashash qulayligi haqidagi fikrlarini o'zgartirishi mumkin bo'lgan birinchi muhim natijalar haqida batafsil ma'lumot berib o’tadi.  

Birlashgan Millatlar Tashkilotining iqlim o'zgarishi to'g'risidagi asosiy konvensiyasi doirasida qabul qilingan va ishtirokchilarni 2020 yildan boshlab atmosferadagi karbonat angidrid miqdorini kamaytirish bo'yicha choralar ko'rishga chorlovchi global iqlim shartnomasi - O'zbekiston tomonidan iqlim o'zgarishi to'g'risidagi Parij bitimi imzolanganiga uch yildan ko'proq vaqt o'tdi. Ushbu xalqaro hujjatni imzolash sanasi deyarli O'zbekiston hukumati tomonidan bizning GEJ va O'zbekiston Qurilish vazirligi bilan energiya samarador va kam uglerodli qishloq uylari va qishloq aholi punktlarini targ'ib qilish va qurish bo'yicha qo'shma loyihani ma'qullagan paytga to'g'ri keldi. Ushbu yo'nalishdagi ishlar 2017 yildan hozirgi kungacha muvaffaqiyatli amalga oshirilib kelmoqda  va birinchi yuqori sifatli natijalar butun loyiha uchun ijobiy yo'nalishni belgilab berdi.

Biz va Global Ekologik Jamg'arma tomonidan moliyalashtirilgan ushbu loyiha turar-joy sektorida energiya va resurslardan foydalanish samaradorligi bo'yicha muhim va innovatsion maqsadlarga erishishga yo’naltirilgan. Bu milliy va global miqyosda issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirishga yordam beradi va mamlakatga ko'proq iqlimiy moliyani jalb qiladi, ularning maqsadi Parij bitimida belgilangan milliy majburiyatlarni bajarishddan iborat.

Mamlakatdagi yangi uy-joy qurilishining aksariyat qismi qishloq uylariga to'g'ri keladi. O'zbekistondagi yangi uy-joy qurilishining qariyb 70 foizi aholining deyarli yarmidan  yashaydigan hududlarga to'g'ri kelib, ushbu tendentsiya qishloq aholisining uy-joy qurilishida tabiiy resurslardan ko'proq foydalanishga to'sqinlik qiladi, bu ayniqsa kelasi 15 yil ichida, O'zbekiston aholisi 20 foizga ko'payganida sezilarli bo'ladi. Bu shuni anglatadiki, 2050 yilga kelib energiya sarfi 30 foizdan oshadi. Bunday taraqqiyot O'zbekistonning energetik xavfsizligiga tahdidni keltirib chiqaradi, shuningdek atmosferaga karbonat angidrid chiqindilarini ko'payishiga olib keladi.

Loyiha ustida olib borilgan  ishlar va natijalar

Prezidentning 2018 yil 14 noyabrdagi 5577-sonli "Qurilish sohasida davlat tomonidan tartibga solishni takomillashtirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" gi farmoniga muvofiq, "Qishloq aholisining arzon uy-joylari" davlat dasturiga binoan barcha uy-joy qurilishi Loyiha ko’magida ishlab chiqilgan yangi namunaviy loyihalar bo'yicha energiya tejamkor bo'lishi kerak. 2019 yilda ularning soni 12 000 donadan oshib, bunday tuzilmalarning asosiy xususiyati qishda issiqlikni saqlaydigan va yozda salqin, taxminan energiya sarfini 30 foizga kamaytiradigan mineral jun (bazalt tolasi) dan tayyorlangan qo'shimcha issiqlik izolyatsiyasidan foydalanishdir.

Bundan tashqari, loyihamiz doirasida mamlakatimizning beshta mintaqasida (Samarqand, Surxondaryo, Farg'ona, Xorazm va Buxoro) qurilishga shaxsiy investitsiyalarni jalb qilish maqsadida yashil ipoteka sxemasi sinovdan o’tkazildi. 800 ta bir qavatli uch xonali uylar nafaqat tashqi devorning izolyatsiyasi bilan, balki 300 Vatt quvvatga ega fotoelektrik qurilmalari, shuningdek, quyosh nurlari bilan ishlaydigan va 200 litr hajmli suv isitgichlari o’rnatilganligi bilan e’tiborga loyiq.

Loyihaning birinchi va asosiy yo’nalishi - quyosh batareyalari bilan qishloqda kam uglerodli uy-joylar uchun yashil ipoteka sxemasini joriy etish edi. “Qishloq Qurilish Bank” hamkor sifatida bo'lib, uy sotib oluvchiga ipoteka olish imkoniyatini taqdim etadi, keyinchalik u faqat standart ipoteka miqdorini to'laydi va GEF o'z navbatida quyosh batareyalari va tegishli uskunalar uchun qo'shimcha xarajatlarni qoplaydi. Shunisi e'tiborga loyiqki, ayollar (xaridorlarning umumiy sonining 53%) yashil kreditlashni joriy etish jarayonida ko'proq jalb qilingan.

Loyihaning ikkinchi rivojlanish yo’nalishi - energiya tejaydigan qishloq uylarini qurish loyihalari, mahalliy moddiy-texnika bazasini va deyarli nol energiya sarflaydigan kam uglerodli va arzon uylarni qurish uchun ishlab chiqarish quvvatlarini mustahkamlash, hamda tashqi elektr ta’minot tizimidan deyarli foydalnmaydigan yangi talqindagi turar joy binosini namoyishi. Ushbu yo’nalish doirasida qurilishda foydalaniladigan energiya samarador texnologiyalar va materiallarni ishlab chiqaradigan mahalliy kompaniyalarning elektron katalogi ishlab chiqildi.

Uchinchi yo’nalish - kam uglerodli uy-joy qurilishini rag'batlantirish uchun zarur bo'lgan me'yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish. Yo’nalishning maqsadi binolar uchun minimal energiya standartlarini mustahkamlash va ularga muvofiqligini ta'minlashdir. Uchinchi yo’nalishning bir qismi sifatida uy-joy qurish uchun qurilish qoidalari qayta ko'rib chiqildi va isitish uchun energiya sarfini taxminan 30 foizga kamaytirishni talab qildi.

To'rtinchi yo’nalishning vazifalari binolarning energiya samaradorligini oshirish va mahalliy hududning klimatik hususiyatlarini inobatga olgan holda qishloq aholi punktlarini rivojlantirish bo’yicha bosh planlarni ishlab chiqish orqali kam uglerodli uylar qurilishini rag'batlantirish va yashil ipotekaga talabni oshirish, shuningdek energiya tejaydigan kam uglerodli uylarga qiziqish, ishonch va qabul qilishni kuchaytirishga qaratilgan. Ushbu fikrlar PR agentligi va ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlarda loyihaning keng yoritilishi yordamida bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda.

Birinchi sharhlar

Yangi avlod uylari foydalanishga topshirilgandan bir yil o'tgach, BMTTD foydalanuvchilar o'rtasida so'rov o'tkazdi, natijada bajarilgan barcha ishlarga ijobiy javob olindi.

O'zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi BMTTD/GEF loyihasi bilan hamkorlikda Buxoro viloyatidagi 121 ta uyda 300 Vatt quvvatga ega quyosh batareyalari o'rnatidi. Buxoro viloyati Romitan tumanida yashovchi Yulduz Boymuratova yangi turdagi uyda yashash haqida quyidagicha fikr bildirdi:

«Mening ikki o'g'lim bor, ular hozirda Rossiyada mehnat muhojirlari bo'lib ishlaydi va men shu yerda istiqomat qilaman. O’g’illarim menikiga tashrif buyurishadi. Davlat menga ushbu uyni sotib olish imkoniyatini berganidan xursandman - bu men uchun katta yordam. Hozirgacha quyosh panellarining energiyasi faqat yoritish uchun Mo’ljallangan  bo'lishiga qaramay, biz elektr energiyasini tejashga muvoffiq bo'lmoqdamiz.

Ilgari ko'p qavatli uyda kvartirani ijaraga olganman. Endi mening o'z hovlim bor – kichkina yer bo’lishiga qaramy, bu mening yerim. Ijaraga olish qiyin edi va men o'z joyimni xohlardim, shuning uchun uyni davlat ipotekasidan foydalanib, sotib olishga qaror qildim.

Yangi uyga ko'chib o'tganimizga 1 yil bo'ldi va qishni boshdan kechirdik. Issiqlik izolyatsiyasi tufayli bu erda iliq edi. Uyda yozda ham issiqlik sezilmadi, shuning uchun konditsionerni yoqish va undan foydalanish uchun qo'shimcha pul sarflashning hojati yo'q edi.

Biz baxtlimiz va bu yerda yashashni yaxshi ko'ramiz. Uy zamonaviy, yashil va energiya samarador".

Bundan tashqari, «Qishloqqurilish invest» indjiniring kompaniyasi bosh injeneri Husniddin Nurmuhammedov 2020 yildan boshlab o'rnatilgan quyosh panellari 600 Vatt quvvatga ega ekanligini va har bir xonadonni yoritish va quvvat bilan ta'minlashga mo'ljallanganligini ma'lum qildi. 3-rozetka  nuqtasi (muzlatgich, televizor va zaryadlovchi uchun). "Biz har bir yangi loyihaga yangi imkoniyatlar berishga harakat qilamiz va bu odamlar hayotini qanday yaxshi tomonga o'zgartirayotganini ko'ramiz", dedi Husniddin Nurmuhammedov.

Bizning GEJ va Qurilish vazirligi loyihasi doirasida yana 22 ta ko’p qavatli namunaviy qishloq uy-joylaripast uglerodli maqomini olishadi. Aholi ham, qurilish sohasi ham afzalliklari to'g'risida ko'proq bilishadi energiya samarador va kam uglerodli uylarni loyihalashtirish, qulay, arzon, yashil qishloq uylarida keng milliy transformatsiya boshlandi va yil sayin o'sib bormoqda.